Bugün henüz büyüklüğünü hesaplayamadığımız bu nedenle çoğu bilim insanının sonsuz olarak tanımladığı evrendeki gök cisimlerinin birbirlerine ya da bizden olan mesafelerini tanımlayabilmek için geliştirilmiş bir birimdir ışık yılı.

Işık yılı, adından anlaşılabileceğinin aksine bir zaman ölçüsü değil, bir uzaklık ölçüsüdür ve ışığın bir yılda kat ettiği mesafeye karşılık gelir. Daha teknik bir tabirle ifade edelim. Uluslararası Astronomi Birliğinin (IAU – The International Astronomical Union) tanımına göre bir ışık yılı bir Julyen yılında (365,25 gün) boşlukta aldığı yoldur. Tabi ki burada yıl tanımı için de farklı değerlendirmeler mevcuttur. Örneğin Tropik Yıl, Gregoryen Yılı, Yıldız Yılı, Julyen Yılı…

Bu yılların birbirleri arasında %0,005’e kadar farklılıklar vardır. Bu nedenle birliği sağlamak açısından IAU bilim insanlarına hesaplamalarında Julyen yılının kullanılmasını tavsiye eder. Uluslararası Birim Sisteminde ışığın hızı saniyede 299,792,458 metre olarak sabitlenmiştir ve genellikle formüllerde c harfi ile gösterilir.

Işığın genellikle yuvarlanmış değeri 300,000 km/sn’dir.  

Denklemde t harfi de zamanı gösterir. Bu durumda ışık saniyesi, ışık dakikası, ışık saati gibi ifadeler de kullanılır. Örneğin, Güneş Dünya'dan yaklaşık 8 ışık dakikası uzaktayken, Ay 1 ışık saniyesi kadar ötededir.

Bu halde aşağıdaki formülü kullanabiliriz; d = c x t

Ancak evren ölçeklerinde mesafeleri kilometreyle ölçmenin hiçbir mantığı yok. Sizin alışverişe gittiğiniz markete olan süreyi hesaplamanız gibi bilim insanları da ışığın bize ulaşma şekli ile yıldızların uzaklıklarını ölçüyor. Örneğin, Güneş'e en yakın yıldız olan Proxima Centauri 4,2 ışık yılı uzaklıkta olduğunu biliyoruz.

Işığın vakum ortamındaki hızı, arabanızın farklı yollardaki hızı gibi değişmez, sabittir. Işığın vakum ortamındaki hızı saatte 1.079.252.849 kilometre. 1 ışık yılının ne kadar uzun olduğunu bulmak için bu sayıyı bir yıldaki saat sayısı ile, yani 8.766 ile çarpmanız gerekiyor. Bunun sonucu olarak da ortaya 9,46 trilyon kilometre çıkıyor. Arabalarla ve hatta uçaklarla seyahat eden insanoğlu için bu inanılmaz bir mesafe gibi gelebilir ancak evrenin sonsuzluğu karşısında ışığın bir yılda aldığı mesafe çok küçük kalıyor.

Evrendeki mesafeleri kilometrelerle ifade etmeye çalışmak çok zorlu olacağı gibi pratik olmazdı. Örneğin, bize en yakın yıldız oluşum bölgesi olan Avcı (Orion) Bulutsusu 12.651.053.184.000.000 kilometre mesafede. Ya da daha basit bir deyişle 1.300 ışık yılı mesafede. Galaksi merkezimiz yaklaşık 27.000 ışık yılı mesafede. Galaksimize en yakın sarmal galaksi olan Andromeda Galaksisi ise 2,5 milyon ışık yılı uzakta. Görebildiğimiz uzak galaksilerin bazıları bizden milyarlarca ışık yılı uzaktalar. Görüldüğü üzere mesafelerin ne kadar büyük ne kadar ölçülemez olduğu ortada.

Işık yılı ile ölçüm yapmak aynı zamanda ne kadar geçmişe doğru baktığımızı anlamamızı sağlıyor. Işığın bize ulaşması zaman aldığı için gökyüzünde gördüğümüz her şeyin geçmişte olduğunu söyleyebiliriz. Yani, bize 1 ışık yılı uzakta olan bir şeye baktığımızda, onun 1 yıl önceki halini görüyoruz. Andromeda Galaksisi'nin 2,5 milyon yıl önceki halini görüyoruz. Tespit edebildiğimiz en uzak nokta olan kozmik mikrodalga arka alan ışınımı (KMA) evrenin görebildiğimiz en erken görüntüsü ve 13,8 milyar yıl öncesine ait.

Astronomlar ışık yılına alternatif olarak parsek birimini de kullanıyorlar. İngilizce 'parallax second' (paralaks saniye) terimlerinin kısaltması olan parsek yıldızların mesafesini belirlemek için trigonometri kullanılmasını içeriyor. Daha detaylı olarak, gökyüzündeki görünür konumu 6 ay içinde 1 açı saniyesi kadar değişen bir yıldız 1 parsek mesafede bulunuyor. 1 parsek, 3,26 ışık yılına karşılık geliyor.

Bilim insanları derin uzayda bulunan uydular ve keşif araçları ile iletişim kurarken bu birimleri kullanıyorlar. Işığın sonlu hızı nedeniyle, Mars yüzeyindeki Perseverance'a sinyal göndermek, Mars karşı konumdayken 20 dakikadan daha fazla sürüyor. İster parsek, ister ışıkyılı olsun, astronomlar evrendeki tüm mesafeleri ölçmek için bu birimleri kullanıyorlar.

Levent Aslan